Öz
Bu makalede, 12 Eylül Darbesi’nin ardından demokratik rejimin yeniden işlerlik kazandığı 1983 genel seçimleri neticesinde iktidarı devralan ve yaklaşık 8 yıl boyunca tek başına iktidar olan ANAP’ın iktidardan düşüş sürecine odaklanılmaktadır. Kamuoyunda ve ilgili akademik çalışmalarda sıkça kabul gördüğü üzere, düşüşün 1989 yerel seçimlerinde başladığı savı yerine, bu sürecin 25 Eylül 1988 referandumu ile başlatılması gerektiği iddia edilmektedir. 12 Eylül Darbesi sonrasında tesis edilen ve yaklaşık 3 yıl süren ara rejim 6 Kasım 1983’te gerçekleştirilen genel seçimler ile son bulmuş; Turgut Özal liderliğindeki ANAP iktidarı tek başına devralmıştır. Aynı başarıyı -oy oranı düşmesine rağmen- 29 Kasım 1987 genel seçimlerinde de tekrarlayan ANAP, 1991’de gerçekleşen genel seçimlere değin tek başına iktidarını sürdürmüştür. 1987 genel seçimlerinden kısa süre sonra, normal şartlarda 1989’un Mart ayında gerçekleşmesi gereken yerel seçimlerin öne çekilmesi için harekete geçilmiş ve bu kapsamda gerekli olan Anayasa değişikliği referanduma sunulmuştur. ANAP’ın bu değişiklik önerisi referandumda % 65 gibi yüksek bir oran ile reddedilmiş ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde 2023’e değin yapılan toplam 7 referandum arasında “hayır” oylarının çoğunlukta olduğu tek referandum olarak tarihe geçmiştir. Yerel seçimlerin öne çekilme arzusu ve bu kapsamda gerçekleştirilen referandum sürecinin analiz edilmesi, ANAP’ın iktidardan düşme sürecine ışık tutmaktadır. Zira bu süreç ANAP’ta yaşanan parti içi çekişme, karar alma mekanizmalarının bozulması, siyasi konjonktürü okumada yaşanan sorunlar, politik strateji geliştirme gibi konulardaki sıkıntıları açığa çıkarmaktadır.
Anahtar Kelimeler
ANAP Turgut Özal Referandum 1988 Referandumu 1989 Yerel Seçimleri
Kaynakça
- Akşin, S. (2022). Kısa Türkiye tarihi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Aşık, S. (2018). Türkiye’de demokrasinin yeniden inşası sürecinde anavatan partisi (1983-1991) [doktora tezi]. Manisa Celal Bayar Üniversitesi.
- Aşık, S. (2020). A new leader in turkish politics after september 12, 1980: Turgut Özal. Tarih ve Günce, 3(7), 223-245.
- Atar, Y. (2000). Demokrasilerde anayasal değişmenin dinamikleri ve anayasa yapımı. Mimoza Yayınları.
- Aydın, S. & Taşkın, Y. (2017). 1960’tan günümüze Türkiye tarihi. İletişim Yayınları.
- Barlas, M. (1994). Turgut Özal’ın anıları. Sabah Kitapları.
- Bildirici, F. (2002). Hanedanın son prensi Mesut Yılmaz ve Anap’lı yıllar. Ümit Yayıncılık.
- Birand, M. A. & Yalçın, S. (2009). The Özal -bir davanın öyküsü. Doğan Kitap.
- Cemal, H. (2013). Özal hikayesi. Everest Yayınları.
- Demirel, T. (2018). Turgut Özal: Reformcu bir siyasetçi hakkında bazı notlar. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 15(55), 57-75.
- Erdoğan, M. (2003). Anayasal demokrasi. Siyasal Kitabevi.
- Ergüder, Ü. (1991). The motherland party 1983-1989. M. Heper & J. B. Landau (Ed.), Political parties and democracy in Turkey içinde (s. 152-169). Routledge.
- Gözler, K. (2017, 5 Mart). Referandum mu, plebisit mi?. 10 Mart 2023 tarihinde https://www.anayasa.gen.tr/plebisit.pdf adresinden edinilmiştir.
- Heywood, A. (2016). Siyasetin ve uluslararası ilişkilerin temel kavramları. Felix Kitap.
- İba, Ş. (2006). Anayasa ve siyasal kurumlar. Turhan Kitabevi.
- Kalaycıoğlu, E. (2002). The motherland party: The challenge of institutionalization in a charismatic leader party. Turkish Studies, 3(1), 41-61.
- Kaynar, M. K. (2006). Cumhuriyet dönemi siyasi partileri. İmge Kitabevi.
- Marxer, W. & Pállinger, Z. T. (2009). Stabilizing or destabilizing?: Direct-democratic instruments in different political systems. M. Setala & T. Schiller (Ed.), Referendums and representative democracy içinde (s. 34-55). Routledge.
- Öniş, Z. (2004). Turgut Özal and his economic legacy: Turkish neo-liberalism in critical perspective. Middle Eastern Studies, 40(4), 113-134.
- Özdemir, H. (2014). Turgut Özal -biyografi. Doğan Kitap.
- Öztürk, Ş., Nas, F. & İçöz, E. (2008). 24 ocak kararları, neo-liberal politikalar ve Türkiye tarımı. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2), 15-32.
- Saraçoğlu, C. (2015). Tank paletiyle neoliberalizm. G. Atılgan, C. Saraçoğlu & A. Uslu (Ed.), Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de siyasal hayat içinde (s. 747- 869). Yordam.
- TCMB (2018). Enflasyon hesaplayıcı. 21 Ocak 2023 tarihinde https://herkesicin.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/ekonomi/hie/icerik/enenflasy+hesaplayici adresinden edinilmiştir.
- TÜİK (2012). Milletvekili genel seçimleri 1923-2011. Yayın No: 3685.
- TÜİK (2013, 17 Temmuz). İl genel meclisi üyeleri seçimi sonuçları 1984-2009. 25 Mart 2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Search/ Search?text=se%C3%A7im adresinden edinilmiştir.
- Türk, H. B. (2014). Muktedir. İletişim Yayınları.
- Anayasa Mahkemesi kararı. (1988, 14 Temmuz). Resmî Gazete.
- Ara seçim ekimde. (1986, 5 Temmuz). Cumhuriyet.
- Ekimde yerel seçim. (1988, 18 Temmuz). Cumhuriyet.
- Özal Hükümeti güvenoyu aldı. (1983, 25 Aralık). Cumhuriyet.
- Özal’ın siyasal takvimi belli oldu. (1987, 17 Mayıs). Cumhuriyet.
- Özal’la Yazar paylaştı. (1986, 9 Mayıs). Milliyet.
- Yasaklar için referandum yolu. (1987, 15 Mayıs). Cumhuriyet.
- Yüksek Seçim Kurulu kararı. (1986, 10 Ekim). Resmî Gazete.
- Yüksek Seçim Kurulu kararı. (1987, 12 Eylül). Resmî Gazete.
Öz
This article focuses on the fall of ANAP from the power, which took over the power after 1983 general election and was in power for about 8 years. It is argued that -as opposite the widely accepted in the public opinion and related academic studies- the decline in ANAP should have been initiated with the 1988 referendum, instead of 1989 local elections. Interim regime that established after September 12 coup and maintained for about 3 years ended with the November 6, 1983, general elections. After the elections, Motherland Party led by Turgut Özal took over the power. ANAP, which repeated the same success in the general elections of November 29, 1987 – despite the decrease in its vote– continued to be ruling party until the general elections of 1991. Shortly after 1987 general elections, ruling party took an action in order to move local elections to an earlier time. In this regard, referendum process was initiated for the required constitutional amendment. Referendum resulted with the %65 no votes. Among the 7 referendums held in Turkey until 2023, it has gone down in history as the only referendum in which the "no" votes were in the majority. The desire to move the local elections to an early time and the analysis of the referendum process sheds light on the process of ANAP's fall from power. Because this process disclosures the problems in ANAP such as rift within the party, deterioration of decision-making mechanisms, problems in reading the political conjuncture, and setting political strategy.
Anahtar Kelimeler
Motherland Party Turgut Özal Referendum Referendum of 1988 1989 Local Elections
Kaynakça
- Akşin, S. (2022). Kısa Türkiye tarihi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Aşık, S. (2018). Türkiye’de demokrasinin yeniden inşası sürecinde anavatan partisi (1983-1991) [doktora tezi]. Manisa Celal Bayar Üniversitesi.
- Aşık, S. (2020). A new leader in turkish politics after september 12, 1980: Turgut Özal. Tarih ve Günce, 3(7), 223-245.
- Atar, Y. (2000). Demokrasilerde anayasal değişmenin dinamikleri ve anayasa yapımı. Mimoza Yayınları.
- Aydın, S. & Taşkın, Y. (2017). 1960’tan günümüze Türkiye tarihi. İletişim Yayınları.
- Barlas, M. (1994). Turgut Özal’ın anıları. Sabah Kitapları.
- Bildirici, F. (2002). Hanedanın son prensi Mesut Yılmaz ve Anap’lı yıllar. Ümit Yayıncılık.
- Birand, M. A. & Yalçın, S. (2009). The Özal -bir davanın öyküsü. Doğan Kitap.
- Cemal, H. (2013). Özal hikayesi. Everest Yayınları.
- Demirel, T. (2018). Turgut Özal: Reformcu bir siyasetçi hakkında bazı notlar. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 15(55), 57-75.
- Erdoğan, M. (2003). Anayasal demokrasi. Siyasal Kitabevi.
- Ergüder, Ü. (1991). The motherland party 1983-1989. M. Heper & J. B. Landau (Ed.), Political parties and democracy in Turkey içinde (s. 152-169). Routledge.
- Gözler, K. (2017, 5 Mart). Referandum mu, plebisit mi?. 10 Mart 2023 tarihinde https://www.anayasa.gen.tr/plebisit.pdf adresinden edinilmiştir.
- Heywood, A. (2016). Siyasetin ve uluslararası ilişkilerin temel kavramları. Felix Kitap.
- İba, Ş. (2006). Anayasa ve siyasal kurumlar. Turhan Kitabevi.
- Kalaycıoğlu, E. (2002). The motherland party: The challenge of institutionalization in a charismatic leader party. Turkish Studies, 3(1), 41-61.
- Kaynar, M. K. (2006). Cumhuriyet dönemi siyasi partileri. İmge Kitabevi.
- Marxer, W. & Pállinger, Z. T. (2009). Stabilizing or destabilizing?: Direct-democratic instruments in different political systems. M. Setala & T. Schiller (Ed.), Referendums and representative democracy içinde (s. 34-55). Routledge.
- Öniş, Z. (2004). Turgut Özal and his economic legacy: Turkish neo-liberalism in critical perspective. Middle Eastern Studies, 40(4), 113-134.
- Özdemir, H. (2014). Turgut Özal -biyografi. Doğan Kitap.
- Öztürk, Ş., Nas, F. & İçöz, E. (2008). 24 ocak kararları, neo-liberal politikalar ve Türkiye tarımı. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2), 15-32.
- Saraçoğlu, C. (2015). Tank paletiyle neoliberalizm. G. Atılgan, C. Saraçoğlu & A. Uslu (Ed.), Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de siyasal hayat içinde (s. 747- 869). Yordam.
- TCMB (2018). Enflasyon hesaplayıcı. 21 Ocak 2023 tarihinde https://herkesicin.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/ekonomi/hie/icerik/enenflasy+hesaplayici adresinden edinilmiştir.
- TÜİK (2012). Milletvekili genel seçimleri 1923-2011. Yayın No: 3685.
- TÜİK (2013, 17 Temmuz). İl genel meclisi üyeleri seçimi sonuçları 1984-2009. 25 Mart 2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Search/ Search?text=se%C3%A7im adresinden edinilmiştir.
- Türk, H. B. (2014). Muktedir. İletişim Yayınları.
- Anayasa Mahkemesi kararı. (1988, 14 Temmuz). Resmî Gazete.
- Ara seçim ekimde. (1986, 5 Temmuz). Cumhuriyet.
- Ekimde yerel seçim. (1988, 18 Temmuz). Cumhuriyet.
- Özal Hükümeti güvenoyu aldı. (1983, 25 Aralık). Cumhuriyet.
- Özal’ın siyasal takvimi belli oldu. (1987, 17 Mayıs). Cumhuriyet.
- Özal’la Yazar paylaştı. (1986, 9 Mayıs). Milliyet.
- Yasaklar için referandum yolu. (1987, 15 Mayıs). Cumhuriyet.
- Yüksek Seçim Kurulu kararı. (1986, 10 Ekim). Resmî Gazete.
- Yüksek Seçim Kurulu kararı. (1987, 12 Eylül). Resmî Gazete.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Research Article |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 30 Ağustos 2023 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Ağustos 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 4 Mayıs 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Cilt: 10 Sayı: 22 |
Kaynak Göster
Cited By
MAKALE DEĞERLENDİRME SÜRECİ
Yazar tarafından gönderilen bir makale, gönderim tarihinden itibaren 10 gün içinde dergi sekreteri tarafından makalenin, telif sözleşmesinin ve benzerlik raporunun (Turnitin programı) eksiksiz ve düzgün bir şekilde gönderilip gönderilmediği yönünden incelenir. İstenilen bu dosyalar eksiksiz ve düzgün bir şekilde gönderilmiş ise makale; ikinci aşamada derginin yayın çizgisine uygun olup olmadığı yönünden değerlendirilir. Bu süreçte makale yayın çizgisine uygun değilse yazara iade edilir. Makale yayın çizgisine uygun ise şablona uygun bir şekilde gönderilip gönderilmediği yönünden değerlendirilir. Şayet makale şablona uyarlanıp gönderilmemiş ise değerlendirme sürecine alınmaz. Bu süreçte yazarın derginin belirlediği şartlara uygun bir şekilde sisteme makale yüklemesi beklenir. Makale şablona uygun bir şekilde hazırlanıp gönderilmiş ise son aşamada makale derginin yayın ilkeleri, yazım kuralları, öz, abstract, extented abstract, kaynakça gösterimi vb. yönlerden incelenir. Bu ayrıntılarda makalede bir sorun varsa yazarın bu hususları tamamlaması istenir ve verilen süre içerisinde eksiksiz bir şekilde yeniden makaleyi göndermesi istenir.
Tüm bu aşamaları geçen makale, editör tarafından bilimsel yeterliliğinin denetlenmesi amacıyla ikinci 7 günlük süre içerisinde çalışmaya uygun iki hakeme değerlendirmeleri için gönderilir. Hakemlerin değerlendirme süreleri 15 gündür. Bu süre zarfında hakemlik görevini tamamlamayan bir hakem olursa ilgili hakeme değerlendirmeyi tamamlaması için 7 günlük ek süre verilebilir. Bu süre zarfında hakem görevini yerine getirmezse yerine yeni bir hakem ataması yapılır. En az iki hakemden gelen raporlar olumlu ise makale yayın aşamasına alınır. Hakem raporlarından birisi olumlu diğeri olumsuz ise makale üçüncü bir hakeme gönderilir. Üçüncü hakem raporu da olumsuz ise makale ret edilir. Üçüncü hakemin değerlendirmesi olumlu ise makaleyle ilgili hakem raporları dergi alan editörlerinden oluşan Editörler Kurulu tarafından incelenir. Makalenin yayınlanmasıyla ilgili nihai karar alan editörlerinden oluşan Editörler Kurulu tarafından verilir. Hakem raporlarının yetersiz ve tatmin etmekten uzak olması veya İngilizce editör tarafından abstract ve extented abstract’ın yetersiz görülmesi hallerinde de yine makaleyle ilgili son karar Editörler Kurulu tarafından verilir. Tüm bu aşamalardan geçen bir makale en yakın sayıya yayınlanmak üzere eklenir. İlgili sayıda yer kalmaması halinde makalenin yayımı bir sonraki sayıya kaydırılır. Bu durumda ve tüm değerlendirme sürecinde yazar isterse makalesini geri çekme hakkına sahiptir. Ancak bu durumu dergiye bildirmesi gerekir. Makale gönderim tarihinden makalenin yayına kabul tarihine kadar tüm bu işlemler için ortalama 3 aylık bir süre öngörülmektedir.